ιστορικά στοιχεία

Προέλευση Ονομασίας

• Χωρίς να είναι τεκμηριωμένο, λέγεται ότι ο πρώτος κάτοικος της περιοχής ήταν κάποιος Λιάττης μεγαλοτσιφλικάς. Η περιοχή αυτή βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τον σημερινό οικισμό και ονομαζόταν :'παλιοκαντούντι' στα αρβανίτικα.
• Μια 2η εκδοχή υποστηρίζει ότι προέρχεται από την έκφραση 'Λιαϊτα νι' (έφαγα έναν) που έλεγαν το 1821 όσοι πολεμούσαν και κατόρθωναν να εξοντώσουν έναν Τούρκο.
• Επί Τουρκοκρατίας όπου αρβανιτάδες, Λιάπηδες κατέλαβαν την περιοχή, το χωριό πήρε νέο όνομα, Λιάτανη
  (Λιάπηδες, - Λιάπανη - Λιάτανη)
• Το όνομα Μαυρομάτι, επικαλείται ο γεροντότερος του χωριού το 1968, Γεώργιος Σύρμας, 90 ετών, στην καταγραφή της Φιλολόγου Ευτυχίας Σύρμα. Τούτο ίσως αληθεύει από το γεγονός ότι το χωριό είναι πνιγμένο στις ελιές.
  Πηγή: Λαογραφική Συλλογή Πανεπιστημίου Αθηνών

Η Λιάτανη στην Τουρκοκρατία

Επί Τουρκοκρατίας, όπως όλα τα ελληνικά χωριά, έτσι και η Λιάτανη πολέμησε κατά του κατακτητού, στο πλευρό του καπετάνιου Αθανασίου Σκουρτανιώτου. Ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης γεννήθηκε στα Σκούρτα(Δερβενοχώρια) το 1793. Τα Δερβενοχώρια είχαν μικρή αυτονομία και διατηρούσαν μικρό σώμα μαχίμων ανδρών με αρχηγό τον Α. Σκουρτανιώτη κατά το διάστημα του ξεσηκωμού των Ραγιάδων. Πολλές φορές νίκησε τους Τούρκους της περιοχής. Το όνομά του ήταν ο φόβος των Τουρκαλάδων. Το αληθινό του επώνυμο ήταν Γάτσης και πασίγνωστος ως Καπετάν Θανάσης. Στο πλευρό του πολέμησε ο Λιαταναίος Ιωάννης Κιόκες ή Κιόκιος, αξιωματικός του Σκουρτανιώτου τιμώμενος από την πατρίδα με το παράσημο του αγώνος και του σταυρού του Σωτήρος. Πέθανε στη Λιάτανη με το βαθμό ανωτέρου αξιωματικού της φάλαγγας. Επίσης αξιωματικός του Σκουρτανιώτου ήταν ο Λιαταναίος Ιωάννης Κουμπίτσας, ξακουστός για την φρόνηση και γενναιότητα του.
Στη Λιάτανη πέθανε άτεκνος και ο Δημήτριος Γάτσης(Σκουρτανιώτης), αδερφός του καπετάνιου, αφού είχε χάσει το ένα του μάτι κατά τον αγώνα.
Πηγή: Τσεβάς. Ιστορία Θηβών και Βοιωτίας

1837. -Ιούλιος. O πασάς Ομέρ Βρυώνης από την Εύβοια ήρθε στη Λιάτανη με 3000 άντρες για βοήθεια των Τούρκων της Αθήνας,όπου έχουν ξεμείνει από τρόφιμα. Η Λιάτανη απήχε 6 ώρες δρόμο από την Αθήνα. Τον περιμένουν 700 Αθηναίοι όπου προβάλλουν αντίσταση, αλλά οπισθοχωρούν. Στις 20 Ιουλίου κατακτά την Αθήνα.
Πηγή: Blatter fur literarische Unterhaltung.

1929. -30 Απριλίου. Σημειώνεται η αλλαγή του τοπωνυμίου από Λιάτανη στο μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενο: Αγιος Θωμάς. ΦΕΚ :164/1929

1942. -11 Φεβρουαρίου. Ο Αρης Βελουχιώτης αφήνει στη Λιάτανη τμήμα με επικεφαλή τον Τζαβέλα. Ο ίδιος με τον Ορέστη, τον Πελοπίδα, τον Λέοντα και τον Γαρδικιώτη ανέβαίνουν στο Μοναστήρι της Φυλής (Χασιά). Από εκεί προμηθεύονται ράσα και ντυμένοι σαν παπάδες, με τα όπλα κρυμμένα κάτω από τα ράσα, κατεβαίνουν στην Αθήνα (Χατζηπαναγιώτου, 1982).

1944. -14 Φεβρουαρίου. Σφαγιάζεται από αναρχικούς ο Ιατρός Κωνσταντίνος Δ. Παπαδέδες, 52 ετών.

1944. -20 Ιουλίου. Γίνονται συλλήψεις συγχωριανών από τους Γερμανούς και κρατούνται στο φρουραρχείο του Αυλώνα. Συλλαμβάνονται οι: Αικατερίνης Ιωάννης, Βουγέσης Δημήτριος, Γκίκας Αθανάσιος και Χρόνης Αριστείδης.

1944. -26 Ιουλίου. Καίγεται το χωριό από τους Γερμανούς.

1945. -5 Δεκεμβρίου. Ο οικισμός εμφανίζεται με το όνομα Λιάτανι να υπάγεται στον Δήμο Τανάγρας με τον νόμο ΚΕ' 5/12/1945

1963. -11 Μαίου. Τραγική έκρηξη στο εργοστάσιο ΕΛΒΙΕΜΕΚ προκαλεί το θάνατο σε 4 εργάτριες από το χωριό: Καββά Α. Ευαγγελία, 17 ετών, Κοτσολιού Π. Αικατερίνη, 21 ετών, Κοτσολιού Π. Θεοφανή, 16 ετών, Στέρπη Δ. Κωνσταντίνα, 18 ετών.

 Η έρευνα του 2003 από τα πανεπιστήμια του Leiden και της Ljubljana υπό την επίβλεψη του καθηγητή Dr. John Bintliff και των συνεργατών του: E. Farinetti, P. Sarri, K. Sbonias, B. Slapsak, V. Stissi, A. Vionis καταγράφει τα παρακάτω: Τον 8ο αιώνα η ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία, που διοικούνταν από την Κωνσταντινούπολη, επανέκτησε την Στερεά Ελλάδα από τους Σλάβους, συμπεριλαμβανομένης της Βοιωτίας. Συνδυάζοντας αυτή την εικόνα από βυζαντινές πηγές με τα αποτελέσματα της έρευνας γύρω από την περιοχή της Τανάγρας, παρατηρούμε σειρά από χωριά και οικισμούς με μικρή απόσταση μεταξύ τους. Αυτό φαίνεται από τα κεραμικά που συναντάμε σε διάφορα σημεία και είναι δείγματα μεσοβυζαντινής περιόδου.

 Η ακμή της περιοχής συνεχίζεται και την περίοδο των σταυροφοριών (13ος 14ος αιώνας). Η πλεονεκτική θέση της αρχαίας Τανάγρας, εξηγεί το γεγονός ότι ένα χωριό βρίσκεται μόλις ένα χιλιόμετρο από την αρχαία πόλη με την εκκλησία του, τον Αγιο Θωμά. Η εκκλησία χρονολογείται από τον 12ο αιώνα και χαρακτηρίζεται μεσοβυζαντινή, ενώ το χωριό που φαίνεται να υπήρχε αριστερά της (φαίνεται από τα διασπαρμένα κεραμικά), κατοικήθηκε από τον 11ο ως τον 14ο αιώνα. (πανεπιστήμιο Leiden- A Vionis). Όλα τα βυζαντινά χωριά εξαφανίστηκαν τον 14ο αιώνα. Αυτό έχει σχέση με την επιστροφή της βουβωνικής χολέρας και των ολέθριων πολέμων μεταξύ Φράγκων, Βυζαντινών και Τούρκων, οι οποίοι είτε αφάνισαν τους πληθυσμούς της περιοχής, είτε τους εξώθησαν σε ορεινές περιοχές, είτε τους πούλησαν ως δούλους. Οι πρώτες καταγραφές φόρων στην Βοιωτία το 1466, υπό Οθωμανική κυριαρχία, δείχνουν χαρακτηριστικά την απουσία Ελλήνων αποίκων στα πεδινά και μικρό αριθμό αυτών στα ορεινά, όπου είχαν αναζητήσει άσυλο. Η ανατολική Βοιωτία με τις μεγάλες πεδιάδες και τα πλατώματα γύρω από την Τανάγρα, αδειάζει.

 Για την αποίκηση εκ νέου της περιοχής το 1400 με 1500, οι τελευταίοι Φράγκοι δούκες των Αθηνών και κατόπιν οι Οθωμανοί άρχοντες προσκάλεσαν νέους κατοίκους κυρίως αρβανίτες με μοναδική οδηγία να ιδρύσουν νέους οικισμούς δίπλα στους εγκαταλελειμμένους. Από εκεί είναι και η προέλευση του ονόματος των νέων χωριών Τανάγρα (πρώην Μπράτσι), Κλειδί (πρώην Κλειδέτι). 100 χρόνια αργότερα υπό οθωμανικό ζυγό και ειρηνική διαβίωση, παρατηρείται αύξηση στον πληθυσμό των Ελληνικών και αρβανίτικων χωριών (οικισμών) και δημιουργία νέων χωριών. Αυτό φαίνεται και στον οθωμανικό φόρο του 1570 για κάθε χωριό.

 Το νέο χωριό του Αγίου Θωμά έχει μια πιο σύνθετη ιστορία, μάλλον πιο πρόσφατη. Ιδρύθηκε μάλλον από τους χωρικούς που μετακινούνταν στα βουνά από την Αττική στην Βοιωτία στο τέλος της οθωμανικής αυτοκρατορίας και μετά τον απελευθερωτικό πόλεμο της Ελλάδας στις αρχές του 19ου αιώνα. Πριν τον σημερινό οικισμό του Αγίου Θωμά, υπήρχε προηγούμενος με το όνομα Λιάτανη ή Κελμεντί, ενώ νοτιότερα εμφανίζονται μικρότεροι οικισμοί με το όνομα Κινος ή Γκινοσάτι που είναι γεωργική γη. Υπάρχουν και σήμερα περιοχές με το όνομα Γκίνοσι. Η συλλογή πετρωμάτων και κεραμικών από τα κοινοτικά κτίρια του οικισμού αυτού έδειξε χρονολογίες δράσης από τον 15ο έως τον 18ο αιώνα.

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει την Βοιωτία το 1570.